Doktora Tezi – Türk Müziği Çalgılarından ‘Ud’da Ses Oluşumunun İncelenmesi ve Telli Çalgıların Ses Karakteri Açısından Tasarımlarının Belirlenmesine Dair Yöntem Önerisi

Özet_Telli çalgıların ses karakterini belirleyen en önemli etkenler çalgının tasarımı ve kullanılan malzemelerdir. Telli çalgı yapımında kullanılan ağaç malzemenin fiziksel özelliklerinin birbirinden farklı olması ve çalgıda ses oluşumunun yeterince bilinmemesi, istenilen sesin elde edilmesi açısından çalgının tasarlanmasını zorlaştırmaktadır. Bu çalışmanın temel amacı, udun ses oluşumunun incelenmesi ve buradan yola çıkılarak, ses karakteri açısından telli çalgıların tasarımlarının belirlenmesine dair bir araştırma yönteminin ortaya konmasıdır. Bu amaçla çalınır durumdaki on adet ud, bir adet tanbur ve bir adet bağlamanın titreşim ve ses özellikleri incelenmiştir. Udlardan biri yapılacak deneyler için çalışma sürecinde üretilmiştir. Çalışmada ilk olarak, udların ses karakterlerinin belirlenmesi için BTL modeli kullanılarak psikoakustik dinleme testi, LTAS analizi ve ses yayınım analizleri yapılmıştır. Elde edilen bulguların birbiriyle uyumlu olduğu görülmüştür. Böylece çalgıların ses yayınım özelliklerinin ses karakterini temsil edebileceği ortaya konmuştur. Bir sonraki aşamada, udların ses yayınımları ile titreşim özellikleri arasındaki ilişki incelenmiştir. Bu bağlamda çalgıların titreşim modlarının doğal frekansları, mod şekilleri ve sönüm değerlerinin belirlenmesi amacıyla udların deneysel modal analiz ve eşik mobilitesi ölçümleri yapılmıştır. Elde edilen bulgular ile çalgıların ses yayınım özellikleri karşılaştırılmış, böylece doğal titreşim modlarının ses yayınımı üzerindeki etkileri incelenmiştir. Çalışmanın sonraki aşamasında, udların tasarım özelliklerinin, doğal titreşim modları üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Bu amaçla sonlu elemanlar metodu kullanılmıştır. Öncelikle udun doğal titreşim modlarının incelenmesinde bu metodun uygun olup olmadığı araştırılmıştır. Bunun için çalışma sürecinde üretilen udun üç boyutlu sonlu elemanlar modeli hazırlanmış ve gövde içindeki havanın dahil edildiği koşullarda teorik modal analiz yapılmıştır. Elde edilen bulgular ile deneysel modal analiz bulguları karşılaştırılmış, böylece sonlu elemanlar metodunun kullanımının uygun olduğu ortaya konmuştur. Sonrasında udun sonlu elemanlar modelinde tasarım özellikleri değiştirilerek, tasarımın doğal titreşim modları üzerindeki etkileri incelenmiştir. Çalışmanın son aşamasında, telli çalgıların tasarım özelliklerinin ses karakterine etkilerinin incelenmesine yönelik bir araştırma yöntemi önerilmiştir. Bu yöntem tanbur ve bağlama çalgılarına da uygulanmış, yöntemin telli çalgılarda genel kullanımına dair çeşitli önerilerde bulunulmuştur. Sonuç olarak, ud başta olmak üzere çalışmada kullanılan çalgıların ses oluşum süreci hakkında bilgiler elde edilmiş, buradan çıkılarak, çalgı tasarımının ses karakterine etkisinin araştırılmasına dair bir yöntem önerilmiş ve bu yöntemin tüm telli çalgılarda kullanılabilirliğine dair sonuçlara varılmıştır.